Drie agrarische collectieven in Groningen en Friesland willen de problemen met stikstof, water en natuur helpen oplossen middels een gebiedsofferte. Het idee is om met de boeren in het gebied de natuur, bodem- en waterkwaliteit te verbeteren, tegen een beloning. Wing verkende de mogelijkheden.
Het landelijk gebied is al tijden in de greep van stikstof, biodiversiteit, water en klimaat. Het rijk heeft doelen gesteld en provincies de opdracht gegeven om deze uit te werken in gebiedsplannen. De agrarische sector is zich er zeer wel van bewust dat deze opgaven gevolgen hebben voor de toekomst van de landbouw. Ondanks de goede intenties lukte het onlangs echter niet om een landbouwakkoord te sluiten. Er is onvoldoende vertrouwen en de belangen liggen ver uiteen.
Maatschappelijke diensten
In Noord-Nederland laten drie agrarische collectieven zien dat het anders kan, namelijk vanuit boerenkracht. De deelnemers zijn ervan overtuigd dat de landbouw kan helpen om de vraagstukken op gebied van stikstof, water en natuur in het landelijk gebied op te lossen. Op voorwaarde dat de overheid minder werkt vanuit ge- en verboden. Bovendien moet er een beloning komen voor maatschappelijke diensten zoals het verbeteren van de bodem- en waterkwaliteit, de biodiversiteit en het landschap. Dat kan middels een gebiedsofferte: een aanbod vanuit een gebied voor het leveren van deze diensten.
| Van september 2022 tot juni 2023 voerde Wing samen met Collectief Groningen West, Noardlike Fryske Wâlden, Collectief Midden-Groningen, Provincie Groningen, Provincie Fryslân, AgroAgenda Noord-Nederland, Hogeschool Van Hall Larenstein en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een verkenning uit naar de gebiedsofferte, hetgeen resulteerde in de Leidraad Gebiedsoffertes. |
Perspectief bieden
De collectieven trekken het initiatief naar zich toe en bieden hun leden en andere agrariërs ruimte voor ondernemerschap en ontwikkeling. Zo ontstaat er draagvlak in het gebied. De Leidraad Gebiedsoffertes gaat uit van een uitvoeringsperiode van minimaal 15 jaar. Daarmee biedt de gebiedsofferte voldoende tijd om doelen te behalen én biedt deze een duidelijk perspectief voor de landbouw. Op basis van het aanbod spreken de nationale en provinciale overheid en het collectief af welke doelen gerealiseerd gaan worden tegen welke financiering. Vervolgens spreken de collectieven met hun leden en andere boeren uit het gebied af hoe ze dat precies gaan verwezenlijken.
Hobbels
Tijdens onze verkenning hebben we gemerkt dat provincies blij zijn met het positieve geluid van de boeren die deelnemen aan de collectieven. Tegelijk vinden ze het lastig om erin mee te gaan. Volgens ons heeft dat te maken met drie dingen:
- Provincies hebben de opdracht regie te voeren in het landelijk gebied. Met een gebiedsofferte trekken juist de collectieven met hun agrarische achterban het initiatief naar zich toe.
- Veel beleid in de landbouw gaat over het algemeen uit van sturing op middelen, terwijl een gebiedsofferte vraagt om doelsturing. En doelsturing vraagt om heldere doelen. Provincies vinden het lastig om de provinciale doelen door te vertalen naar gebieden.
- Provincies zijn druk met het uitdenken en ontwikkelen van hun provinciale Programma’s Landelijk Gebied. De opgaven zijn nog niet uitgekristalliseerd en 1 juli moesten de gebiedsplannen opgeleverd worden. Dat maakt dat er ook op de provinciehuizen veel werk te verzetten is.
Inpassen
Deze moeilijkheden moeten wel opgelost zijn voor een gebiedsofferte op een zachte landing kan rekenen. Het Transitiefonds van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) is een belangrijke beoogde financier van de gebiedsofferte. Daarom hebben we ook verkend hoe de gebiedsofferte en de Friese en Groningse Programma’s Landelijk Gebied op elkaar kunnen worden afgestemd. Beide provincies zien de voordelen van het initiatief uit de regio en bieden ruimte aan de collectieven om hun offertes uit te werken. Ook denken de provincies graag mee, zodat ze de offertes kunnen inpassen in de provinciale Programma’s Landelijk Gebied.
Leidraad met stappenplan
Vanuit de verkenning is de Leidraad Gebiedsofferte opgesteld. Deze bevat een stappenplan om te komen tot een gebiedsofferte. De collectieven gaan hiermee verder. Vanuit boerenkracht. Begin volgend jaar liggen er drie gebiedsoffertes. Op tijd om in de uitgewerkte provinciale gebiedsplannen mee te nemen. Wing gaat hierbij helpen.